حداقل وجه تضمین و وجه تضمین جبرانی

حداقل وجه تضمین و وجه تضمین جبرانی

مقدمه

در بازارهای مشتقه، قراردادهای آپشن ابزارهای پیچیده‌ای هستند که به معامله‌گران امکان می‌دهند با بهره‌گیری از استراتژی‌های مختلف، ریسک و بازده سرمایه‌گذاری خود را مدیریت کنند. یکی از اصول حیاتی در این معاملات، وجود وجه تضمین است. این مبلغ، سرمایه‌ای است که فروشنده اختیار معامله باید نزد کارگزار نگه دارد تا توانایی ایفای تعهدات خود در صورت اعمال قرارداد از سوی خریدار تضمین شود. 
وجه تضمین نقش محافظتی دارد و علاوه بر کاهش ریسک نکول، به افزایش ثبات بازار، اعتماد معامله‌گران و مدیریت مؤثر ریسک سیستماتیک کمک می‌کند. در این مقاله، انواع وجه تضمین، نحوه محاسبه آن و اهمیت حداقل وجه تضمین و وجه تضمین جبرانی بررسی شده است.

 مفهوم وجه تضمین

وجه تضمین یا Margin، مبلغی است که فروشنده اختیار معامله در زمان ایجاد موقعیت فروش، به عنوان ضمانت مالی نزد کارگزار یا اتاق پایاپای بلوکه می‌کند. هدف اصلی از این مکانیسم، اطمینان از توانایی فروشنده در ایفای تعهدات خود در صورت اعمال قرارداد توسط خریدار است. بدون وجود وجه تضمین، بازار با ریسک بالای نکول و ناپایداری مواجه می‌شود.

-کاهش ریسک نکول:

وجه تضمین تضمین می‌کند که در صورت بروز زیان یا ناتوانی فروشنده در ایفای تعهد، کارگزار قادر است از این مبلغ برای جبران خسارت استفاده کند.

-حفظ ثبات بازار:

با بلوکه شدن وجه تضمین، معامله‌گران از ایجاد موقعیت‌های پرریسک غیرمسئولانه بازداشته می‌شوند و بازار پایدارتر می‌ماند.

-افزایش اعتماد بین فعالان بازار:

وجود وجه تضمین موجب می‌شود که خریداران با اطمینان بیشتری در معاملات شرکت کنند.

-مدیریت ریسک توسط نهادهای مالی:

کارگزاران و ناظران بازار با دریافت وجه تضمین، ریسک سیستماتیک و احتمال سرایت زیان‌های احتمالی به سایر بخش‌های بازار را کاهش می‌دهند.

 انواع وجه تضمین

در بورس ایران، وجه تضمین به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود که هرکدام نقش خاصی در مدیریت ریسک معاملات آپشن دارند:

-وجه تضمین اولیه (Initial Margin)

وجه تضمین اولیه مبلغی است که در زمان ثبت سفارش فروش قرارداد اختیار معامله از حساب فروشنده بلوکه می‌شود. این مبلغ معمولاً معادل ۲۰ درصد ارزش اسمی قرارداد است، اما بسته به نوع دارایی و نوسانات بازار می‌تواند تغییر کند.

-وجه تضمین لازم (Required Margin)

وجه تضمین لازم مبلغی است که روزانه بر اساس موقعیت‌های باز فروش محاسبه می‌شود و شامل جمع وجه تضمین اولیه با ارزش قرارداد در پایان روز معاملاتی است. این مبلغ معیار اصلی برای سنجش وضعیت حساب مشتقه فروشنده است.

نحوه محاسبه وجه تضمین لازم:

-فرمول محاسبه مشابه وجه تضمین اولیه است، اما با در نظر گرفتن قیمت پایانی قرارداد در پایان هر روز.
-این مبلغ تضمین می‌کند که موجودی حساب فروشنده برای پوشش ریسک‌های ناشی از تغییرات قیمت کافی است.

حداقل وجه تضمین (Minimum or Maintenance Margin)

-حداقل وجه تضمین برابر با ۷۰ درصد وجه تضمین لازم است.
-اگر موجودی حساب فروشنده کمتر از حداقل وجه تضمین باشد، کارگزار اخطاریه‌ای تحت عنوان Margin Call صادر می‌کند.
-فروشنده موظف است با واریز وجه نقد یا تعدیل موقعیت‌های باز، وجه تضمین خود را به سطح لازم برساند.
-عدم اقدام در مهلت اعلامی، اجازه می‌دهد کارگزار به جای مشتری موقعیت‌ها را بسته و از موجودی برای جبران زیان استفاده کند.

وجه تضمین جبرانی (Variation Margin)

-وجه تضمین جبرانی مبلغی است که مشتری در پاسخ به اخطار افزایش وجه تضمین (Margin Call) باید به حساب نزد کارگزار واریز کند تا موجودی به سطح لازم برسد و از وضعیت اخطار خارج شود.
-این وجه تضمین باعث می‌شود ریسک تغییرات روزانه بازار به سرعت پوشش داده شود.
-فروشنده می‌تواند با افزایش موجودی یا بستن بخشی از موقعیت‌های باز، از وضعیت کال مارجین خارج شود.

مکانیزم‌های ویژه

• فریز یا بلوکه کردن سهم پایه

-فروشنده اختیار خرید در صورت داشتن سهم پایه می‌تواند درخواست فریز سهم پایه دهد.
-در این حالت، کارگزاری با مسدود کردن حق فروش سهم پایه، تمام وجه تضمین لازم برای موقعیت فروش اختیار خرید را آزاد می‌کند. این روش موجب کاهش نیاز به وجه نقد و استفاده بهینه از دارایی‌های موجود می‌شود.

• وثیقه قرارداد خرید اختیار خرید در استراتژی اسپرد

-در استراتژی‌های اسپرد، فروشنده می‌تواند موقعیت خرید اختیار خرید را به عنوان وثیقه قرار دهد.
-این اقدام موجب آزاد شدن وجه تضمین بلوکه شده برای موقعیت فروش می‌شود، مشروط بر اینکه قرارداد خرید دارای قیمت اعمال پایین‌تر و سررسید مشابه با قرارداد فروش باشد.

بررسی وضعیت حساب مشتقه

وضعیت حساب مشتقه فروشنده بر اساس موجودی و وجه تضمین به سه دسته تقسیم می‌شود:

-وضعیت عادی (Normal):

موجودی حساب برابر یا بیش از وجه تضمین لازم است.

-وضعیت در خطر (At Risk):

موجودی کمتر از وجه تضمین لازم، اما برابر یا بیش از حداقل وجه تضمین است.

-وضعیت اخطار وجه تضمین (Margin Call):

موجودی کمتر از حداقل وجه تضمین است و فروشنده موظف به واریز وجه جبرانی یا بستن موقعیت‌ها است.

راه‌های خروج از وضعیت کال مارجین:

-افزایش موجودی حساب تا سطح وجه تضمین لازم
-بستن بخشی یا تمام موقعیت‌های باز فروش
-در صورت عدم اقدام، کارگزار می‌تواند اقدام به بستن موقعیت‌ها حتی با ضرر کند.

اهمیت حداقل وجه تضمین و وجه تضمین جبرانی

-حفظ تعادل و ثبات بازار:

با اعمال حداقل وجه تضمین و اخطار وجه تضمین، معامله‌گران از ایجاد موقعیت‌های پرریسک بازداشته می‌شوند.

-پیشگیری از نکول:

وجوه بلوکه شده تضمین می‌کند که فروشنده توانایی پرداخت در صورت اعمال قرارداد را دارد.

-مدیریت ریسک فعال:

اخطارها و وجه جبرانی به کارگزاران اجازه می‌دهد ریسک‌های تغییرات روزانه بازار را به سرعت کنترل کنند.

-افزایش اعتماد معامله‌گران:

خریداران با اطمینان می‌توانند وارد معاملات شوند، زیرا احتمال نکول فروشنده کاهش یافته است.

جمع‌بندی

وجه تضمین، چه به شکل اولیه، چه به شکل لازم و چه جبرانی، ابزار اصلی مدیریت ریسک در معاملات اختیار معامله است. حداقل وجه تضمین و وجه تضمین جبرانی با اعمال مکانیزم‌های اخطار و بلوکه کردن وجوه، از نکول و زیان‌های غیرمنتظره جلوگیری می‌کنند. مکانیسم‌های ویژه مانند فریز سهم پایه یا وثیقه قراردادن موقعیت خرید اختیار خرید، امکان استفاده بهینه از دارایی‌ها را فراهم می‌کنند.
 به طور کلی، این ابزارها نه تنها امنیت مالی بازار را افزایش می‌دهند، بلکه اعتماد معامله‌گران و ثبات بازارهای مشتقه را نیز تقویت می‌کنند. برای دریافت اطلاعات تکمیلی با پشتیبانی کارگزاری گنجینه تماس حاصل فرمایید.

سوالات متداول