وجه تضمین لازم و نحوه محاسبه آن

وجه تضمین لازم و نحوه محاسبه آن

مقدمه

اختیار معامله قراردادی است که در آن خریدار حق   دارد و فروشنده تعهد  . اگر قرارداد در سررسید به نفع خریدار باشد، فروشنده باید اجرا کند؛ و برای اطمینان از پایبندی او، سازوکاری به نام وجه تضمین   تعریف شده است. نکته‌ی کلیدی اینجاست: پرداخت وجه تضمین فقط برای دارندگان موقعیت‌های فروش (فروش اختیار خرید و فروش اختیار فروش) الزامی است.
وجه تضمین عددی ثابت نیست و با تغییرات قیمت‌ها و وضعیت سود/زیان قرارداد تغییر می‌کند. در کنار وجه تضمین اولیه که هنگام اخذ موقعیت فروش بلوکه می‌شود، مفهومی مهم‌تر برای پایش روزانه ریسک وجود دارد: وجه تضمین لازم  . این مبلغ هر روز بر اساس قیمت تسویه روزانه به‌روزرسانی می‌شود تا مطمئن شویم حساب فروشنده توان پوشش تعهداتش را دارد و ریسک نکول به حداقل برسد.
 

وجه تضمین لازم چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

در واقع وجه تضمین لازم (Required Margin) حداقل مانده‌ای است که فروشنده‌ی اختیار باید پس از پایان هر جلسه‌ی معاملاتی در حساب عملیاتی خود داشته باشد. این عدد با لحاظ کردن قیمت تسویه روزانه قرارداد، فاصله‌ی قرارداد از وضعیت سر‌به‌سر (در سود/در زیان)، و ضرایب ریسک تعیین‌شده توسط نهاد ناظر محاسبه می‌شود.
منطق محاسبه به‌صورت بدبینانه  طراحی شده تا سناریوهای نامطلوب پوشش داده شود: معمولاً مقدار بزرگ‌ترِ دو عبارت به‌عنوان وجه تضمین لازم در نظر گرفته می‌شود. در عمل، از ضرایب A و B (فعلاً ۲۰٪ و ۱۰٪) روی قیمت نقدی دارایی پایه و قیمت اعمال استفاده می‌شود تا اثر نوسان‌های بازار و سطح تعهد قرارداد سنجیده شود. به زبان ساده، هرچه قرارداد شما عمیق‌تر در زیان   باشد یا قیمت‌های بازار حرکات تندتری داشته باشند، وجه تضمین لازم بزرگ‌تر می‌شود.
این عدد فقط به موقعیت‌های باز فروش شما مربوط است و به تعداد آنها مقیاس می‌شود. اگر مانده‌ی حساب شما زیر حداقل لازم برود، اخطار افزایش وجه تضمین صادر می‌شود و باید موجودی را ترمیم یا بخشی از موقعیت‌ها را ببندید؛ در غیر این صورت، کارگزار می‌تواند برای مدیریت ریسک اقدام به بستن اجباری کند.

تفاوت وجه تضمین لازم با وجه تضمین اولیه

-وجه تضمین اولیه هنگام ثبت هر موقعیت فروش و بر اساس قیمت معامله بلوکه می‌شود؛ وجه تضمین لازم یک‌بار در پایان هر روز کاری و بر مبنای قیمت تسویه روزانه محاسبه و جایگزین می‌شود.
-اولیه برای ورود   کنترل ریسک می‌کند؛ لازم برای تداوم نگهداری موقعیت و تطبیق روزانه با شرایط بازار.
-اولیه ثابتِ لحظه‌ی ورود است و با حذف/بستن موقعیت آزاد می‌شود؛ لازم دائماً با نوسان قیمت‌ها تغییر می‌کند.
-کاهش مانده زیر حد لازم = اخطار و احتمال بستن اجباری.

اهمیت و مزایای وجه تضمین لازم

-کاهش ریسک نکول:

تضمین می‌کند فروشنده توان ایفای تعهد در اعمال قرارداد را داشته باشد.

-انضباط مالی روزانه:

با تسویه‌ی روزانه، زیان‌های تحقق‌نیافته به‌موقع شناسایی و پوشش داده می‌شوند.

-حفاظت از طرف مقابل و کارگزار:

مانع انتقال ریسک سیستماتیک به بازار و کارگزار می‌شود.

-شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری:

فرمول‌های روشن و ضرایب مشخص، مسیر مدیریت وجه را برای معامله‌گر قابل برنامه‌ریزی می‌کند.

-انعطاف در مدیریت موقعیت:

معامله‌گر با رصد وجه لازم می‌تواند درباره‌ی افزایش موجودی، کاهش حجم یا هج‌کردن تصمیم بگیرد.

-پایداری بازار مشتقه:

نگهداشت کف نقدینگی در حساب‌ها، عمق بازار و اعتماد مشارکت‌کنندگان را تقویت می‌کند.

محاسبه وجه تضمین لازم

در ادامه، روش محاسبه‌ی وجه لازم برای «اعمال» قراردادهای اختیار معامله بررسی خواهد شد. البته لازم به ذکر است که واحد پول در مثال‌های شما بین تومان و ریال متفاوت است؛ در محاسبه‌ی عملی حتماً همه اعداد به یک واحد تبدیل خواهد شد.

۱) تسویه نقدی موقعیت خرید کال (Call)

در تسویه‌ی نقدیِ کال، شما مابه‌التفاوت مثبت بین قیمت پایانی دارایی پایه در سررسید و قیمت اعمال را به‌صورت نقدی دریافت می‌کنید. گام اول، محاسبه‌ی «مابه‌التفاوت» است: (قیمت سهم در سررسید − قیمت اعمال).
 برای مثال: 220 − 200 = 20 (تومان به‌ازای هر سهم). گام دوم تبدیل این سودِ هر سهم به مبلغ کل با ضرب در اندازه‌ی قرارداد و تعداد قراردادهاست: 20 × 1000 × 10 = 200,000 تومان. گام سوم کسر کارمزد اعمال است که بر مبنای ارزش قرارداد در قیمت اعمال محاسبه می‌شود: کارمزد = 0.0005 × (قیمت اعمال × اندازه قرارداد × تعداد قرارداد) = 0.0005 × (200 × 1000 × 10) = 1,000 تومان. نهایتاً وجه نهایی واریزی برابر است با: 200,000 − 1,000 = 199,000 تومان. اگر قرارداد «در زیان» باشد (قیمت سررسید ≤ قیمت اعمال)، اعمال صورت نمی‌گیرد و وجهی واریز نمی‌شود.

۲) تسویه فیزیکی موقعیت خرید کال (Call)

در تسویه‌ی فیزیکی کال، به‌جای دریافت نقدیِ سود، شما سهم را به قیمت اعمال تحویل می‌گیرید؛ بنابراین باید کل بهای اسمی قرارداد را بپردازید. ابتدا «ارزش کل» را محاسبه کنید: (قیمت اعمال × اندازه قرارداد × تعداد قرارداد). در مثال: 200 × 1000 × 10 = 2,000,000 تومان. سپس کارمزد اعمال را محاسبه کنید: 0.0005 × 2,000,000 = 1,000 تومان. مجموع وجه مورد نیاز که باید در حساب شما موجود باشد برابر است با 2,000,000 + 1,000 = 2,001,000 تومان. پس از تخصیص، این مبلغ از حساب شما کسر و معادل تعداد سهام (در اینجا 10,000 سهم) به پرتفو منتقل می‌شود.
 سود اقتصادی شما از نگهداری این سهم‌ها برابر است با (قیمت بازار − قیمت اعمال) × تعداد سهام، اما وجه پرداختی هنگام اعمال تماماً بر مبنای قیمت اعمال است و کارمزد نیز جداگانه محاسبه می‌شود.

۳) محاسبه‌ی خسارت و جریان‌های مالی در نکول فروشنده

وقتی فروشنده‌ی اختیار به تعهدش عمل نکند، برای سهام نکول‌شده خسارت نقدی محاسبه و به خریدار پرداخت می‌شود. با داده‌های شما: قیمت اعمال 1,600 ریال، قیمت پایانی 2,398 ریال، اندازه قرارداد 1,000 سهم، 100 قرارداد منعقد، 15 قرارداد پذیرش‌شده و 85 قرارداد نکول‌شده.
 ابتدا «مبلغ مسدودی اولیه» در حساب فروشنده در زمان اخذ موقعیت‌ها لحاظ می‌شود: (100 × 1000 × 1600) + کارمزد 0.05% = 160,000,000 + 80,000 = 160,080,000 ریال. برای 15 قراردادِ انجام‌شده، وجه لازم به همان نسبت کسر می‌شود: (15 × 1000 × 1600) + 0.05% = 24,000,000 + 12,000 = 24,012,000 ریال و سهام متناظر (15,000 سهم) به پرتفو خریدار منتقل می‌شود؛ باقیِ مسدودی آزاد می‌گردد.
برای 85 قرارداد نکول‌شده، خسارت به‌ازای هر سهم برابر است با «تفاوت قیمت» + «۱٪ قیمت اعمال»: (2398 − 1600) + (1600 × 0.01) = 798 + 16 = 814 ریال. تعداد سهام نکول‌شده 85 × 1000 = 85,000 سهم است؛ بنابراین خسارت ناخالص: 814 × 85,000 = 69,190,000 ریال. سپس کارمزد 0.05% (68,000 ریال) کسر می‌شود و 69,122,000 ریال به خریدار/خریداران پرداخت می‌گردد. این سازوکار تضمین می‌کند زیان ناشی از عدم‌تحویل به‌صورت نقدی جبران شود و نظم تسویه حفظ گردد.

۴) درخواست تسویه فیزیکیِ خرید پوت (Put)

در اعمال پوت به‌صورت فیزیکی، خریدار پوت حق دارد سهام را به قیمت اعمال به فروشنده تحویل دهد و «وجه معادل قیمت اعمال» را دریافت کند. بنابراین «وجه دریافتی خریدار» برابر است با: (تعداد قرارداد × اندازه قرارداد × قیمت اعمال) منهای (کارمزد اعمال + مالیات فروش). 
برای مثال: (7 × 3317 × 3252) − [0.0055 × (7 × 3317 × 3252)] = 75,092,893 ریال که به حساب مشتری واریز می‌شود، مشروط به تحویل سهم. در طرف مقابل، فروشنده‌ی پوت باید به‌اندازه‌ی همین مبلغ، توان نقدی در حساب داشته باشد: (تعداد قرارداد × اندازه قرارداد × قیمت اعمال) + کارمزد اعمال؛ زیرا او نقش «خریدار اجباری سهم در قیمت اعمال» را دارد. 
نکته‌ی عملی این است که با وجود «در سود» بودن پوت (وقتی قیمت پایانی کمتر از قیمت اعمال است)، تسویه‌ی فیزیکی نیازمند موجودی کافی در سمت فروشنده و تحویل سهم در سمت خریدار است؛ در غیر این صورت، قواعد نکول و جرایم همانند بند قبلی اعمال می‌شوند.

بررسی کلی نحوه محاسبه وجه تضمین لازم

در کالِ نقدی، فقط مابه‌التفاوت مثبتِ (قیمت سررسید − قیمت اعمال) × تعداد سهام دریافت می‌شود و کارمزدِ درصدیِ کوچکی بر اساس «ارزش در قیمت اعمال» کسر می‌گردد.
در کالِ فیزیکی، باید کل ارزش اسمی قرارداد را بپردازید و سهم تحویل بگیرید؛ کارمزد به همین پایه محاسبه می‌شود.
در نکول فروشنده، خسارت بر مبنای تفاوت قیمت با افزودن ۱٪ از قیمت اعمال به‌ازای هر سهم محاسبه و پس از کسر کارمزد پرداخت می‌شود.
در پوتِ فیزیکی، خریدار با تحویل سهم، «قیمت اعمال × تعداد سهام» را (پس از کسر کارمزد و مالیات مرتبط) دریافت می‌کند و فروشنده باید همین مبلغ را تأمین کند.

جمع‌بندی

محاسبه وجه لازم جهت اعمال قراردادهای اختیار معامله، چه در حالت تسویه نقدی و چه در حالت تسویه فیزیکی، اهمیت زیادی در مدیریت سرمایه و جلوگیری از نکول دارد. دانستن فرمول‌ها، نحوه محاسبه کارمزد و جریمه نکول به معامله‌گران کمک می‌کند تا قبل از ورود به معامله، دید درستی نسبت به تعهدات مالی خود داشته باشند.
با استفاده از این محاسبات می‌توان برآورد دقیقی از سرمایه‌ی مورد نیاز، سود و زیان احتمالی و ریسک‌های ناشی از نکول فروشنده داشت. برای آشنایی بیشتر با آموزش‌های کاربردی در این زمینه و مشاهده راهنماهای عملی، می‌توانید به سایت کارگزاری گنجینه مراجعه کنید که منابع مفیدی برای معامله‌گران بازار مشتقه فراهم کرده است.

سوالات متداول