وجه تضمین اولیه و نحوه محاسبه آن

وجه تضمین اولیه و نحوه محاسبه آن

مقدمه

در معاملات آپشن، یکی از اصلی‌ترین مفاهیمی که همواره مطرح می‌شود، وجه تضمین است. وجه تضمین در واقع مبلغی است که معامله‌گر باید نزد کارگزار نگه دارد تا اطمینان حاصل شود در صورت بروز ریسک یا زیان، منابع مالی کافی برای پوشش تعهدات وجود دارد. به بیان ساده، این وجه نقش یک پشتوانه مالی را ایفا می‌کند و باعث می‌شود طرف مقابل قرارداد و کارگزار از توانایی معامله‌گر برای انجام تعهداتش مطمئن شوند.

 

چرا وجه تضمین اهمیت دارد؟

در هر قراردادی، احتمال دارد یکی از طرفین به تعهدات خود عمل نکند که به آن نکول گفته می‌شود. نکول در بازارهای مالی می‌تواند خسارت‌های زیادی به همراه داشته باشد. مکانیزم وجه تضمین دقیقاً برای کاهش همین ریسک طراحی شده است. اگر معامله‌گر نتواند به تعهدات خود عمل کند، کارگزار می‌تواند از مبلغ تضمین بلوکه‌شده استفاده کرده و زیان طرف مقابل را جبران کند. همین موضوع، به ایجاد اعتماد بیشتر در بازار و کاهش نگرانی‌ها کمک می‌کند.

 

تفاوت رویکرد در بازارهای بین‌المللی و ایران

در بازارهای پیشرفته مالی، وجه تضمین معمولاً بر اساس کل دارایی و پرتفوی فرد محاسبه می‌شود. به عنوان مثال، ارزش سهام، اوراق قرضه یا سایر ابزارهای مالی موجود در پرتفوی معامله‌گر ارزیابی می‌شود و بر اساس آن، میزان اعتبار و امکان گرفتن موقعیت فروش در قراردادهای آپشن مشخص می‌گردد. این روش انعطاف بالایی دارد و به معامله‌گر اجازه می‌دهد از دارایی‌های خود به شکل بهینه‌تری استفاده کند.

اما در بورس ایران سازوکار ساده‌تری به کار گرفته شده است. زمانی که معامله‌گر موقعیت فروش در آپشن می‌گیرد، مقدار مشخصی وجه نقد از حساب او به‌عنوان تضمین بلوکه می‌شود. این مبلغ تا زمانی که موقعیت باز فروش وجود دارد، در حساب معامله‌گر غیرقابل برداشت خواهد بود. اگرچه این روش نسبت به بازارهای جهانی انعطاف کمتری دارد، اما از نظر کارگزار امنیت بالاتری فراهم می‌کند، زیرا وجه تضمین به شکل نقد و قطعی در دسترس است.

 

هدف اصلی وجه تضمین

نقش کلیدی وجه تضمین، حفظ ثبات بازار و ایجاد اطمینان برای طرفین معامله است. کارگزار با وجود این وجه، مطمئن است در صورت بروز مشکل، منابع کافی برای جبران خسارت‌ها وجود دارد. همین موضوع، فضای اعتماد میان سرمایه‌گذاران را تقویت کرده و در نهایت به توسعه بازار کمک می‌کند.

 

انواع وجه تضمین

وجه تضمین به چند دسته تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و کاربرد خاصی دارند:

 

۱. وجه تضمین اولیه (Initial Margin)

این همان مبلغی است که در زمان گرفتن موقعیت فروش، از فروشنده دریافت و در حساب او مسدود می‌شود. وجه تضمین اولیه تضمین می‌کند که معامله‌گر توانایی شروع و حفظ موقعیت فروش خود را دارد. محاسبه آن بر اساس قوانین بورس و میزان ریسک قرارداد تعیین می‌شود.

 

۲. وجه تضمین لازم (Maintenance Margin)

پس از آنکه موقعیت فروش باز شد، کارگزار به صورت روزانه تغییرات ارزش قرارداد را بررسی می‌کند. اگر ارزش حساب معامله‌گر به کمتر از حد مشخصی برسد، او باید حساب خود را شارژ کند تا وجه تضمین دوباره به سطح تعیین‌شده بازگردد. به این سطح حداقلی، وجه تضمین لازم گفته می‌شود.

 

۳. وجه تضمین جبرانی  (Variation Margin)

گاهی نوسانات بازار به قدری شدید است که وجه تضمین اولیه کفایت نمی‌کند. در چنین شرایطی، کارگزار از معامله‌گر می‌خواهد وجه نقد بیشتری واریز کند تا ریسک پوشش داده شود. این مبلغ اضافه، وجه تضمین جبرانی نامیده می‌شود.

 

وجه تضمین در قراردادهای آپشن و نحوه مدیریت آن

برای انجام معاملات آپشن، فروشنده موظف است بخشی از وجه نقد یا دارایی خود را نزد کارگزار به عنوان وجه تضمین نگه دارد. این مبلغ برای اطمینان از ایفای تعهدات فروشنده قرارداد بلوکه می‌شود و بسته به تغییرات قیمت قراردادها، ممکن است افزایش یا کاهش یابد. در ادامه به مهم‌ترین انواع وجه تضمین و وضعیت‌های حساب مشتقه پرداخته می‌شود.

 

وضعیت‌های حساب مشتقه

حساب مشتقه معامله‌گر بر اساس میزان موجودی نسبت به وجه تضمین تعریف‌شده، در سه وضعیت مختلف قرار می‌گیرد:

 

-وضعیت نرمال (Normal):

زمانی است که معامله‌گر به طور کامل وجه تضمین لازم را در حساب خود دارد. در این حالت هیچ خطری موقعیت فروش را تهدید نمی‌کند.

 

-وضعیت در خطر (At Risk):

هنگامی رخ می‌دهد که موجودی حساب کمتر از وجه تضمین لازم باشد، اما همچنان مساوی یا بیشتر از حداقل وجه تضمین است. در این وضعیت باید معامله‌گر مراقب تغییرات بعدی باشد.

 

-وضعیت اخطار وجه تضمین (Margin Call):

زمانی اتفاق می‌افتد که موجودی حساب به زیر حداقل وجه تضمین برسد. در این حالت، کارگزار اخطار رسمی صادر می‌کند و از مشتری می‌خواهد وجه جبرانی واریز کند یا بخشی از موقعیت‌های فروش خود را ببندد. اگر معامله‌گر اقدامی نکند، کارگزار اختیار دارد رأساً موقعیت‌ها را ببندد، حتی اگر این کار با زیان همراه باشد.

خروج از حالت کال مارجین تنها با رساندن حساب به وضعیت نرمال امکان‌پذیر است، نه صرفاً افزایش موجودی تا سطح حداقل وجه تضمین.

 

نکات مهم در مورد تسویه و آزادسازی وجه تضمین

 

-فریز سهم پایه:

فروشنده اختیار خرید (Call Seller) در صورتی که سهم پایه را در اختیار داشته باشد، می‌تواند درخواست دهد سهم او بلوکه شود. در این شرایط، کارگزاری سهم را مسدود می‌کند و دیگر نیازی به نگه‌داری وجه نقد به عنوان وجه تضمین وجود ندارد؛ حتی پرمیوم دریافتی از فروش قرارداد نیز آزاد خواهد شد.

 

استراتژی اسپرد و وثیقه قرارداد خرید:

در حالتی که معامله‌گر استراتژی اسپرد را پیاده‌سازی کند، می‌تواند قرارداد خرید اختیار خرید (Call Option Buy) را به عنوان وثیقه قرارداد فروش خود قرار دهد. به شرطی که قرارداد خرید دارای قیمت اعمال پایین‌تر و سررسید یکسان با قرارداد فروش باشد، وجه تضمین بلوکه‌شده برای فروش آزاد خواهد شد.

 

سخن آخر 

وجه تضمین اولیه در قراردادهای آپشن، نقطه شروع مدیریت ریسک برای فروشنده است. این مبلغ به‌عنوان پشتوانه‌ای نقدی در زمان اتخاذ موقعیت فروش، از حساب معامله‌گر بلوکه می‌شود و تضمین می‌کند که او توانایی انجام تعهدات خود را دارد. نحوه محاسبه وجه تضمین اولیه بر اساس قوانین بورس و میزان ریسک قرارداد تعیین می‌شود و پایه‌ای برای محاسبه سایر انواع وجه تضمین (وجه تضمین لازم، حداقل وجه تضمین و جبرانی) محسوب می‌شود. به همین دلیل، درک دقیق این مفهوم برای هر معامله‌گر ضروری است تا بتواند استراتژی‌های معاملاتی خود را با اطمینان بیشتری پیش ببرد.

 

پرسش‌های متداول