سوخت شدن اختیارها
مقدماتی
سوخت شدن اختیارها
مقدمه
سوخت شدن اختیار معامله یعنی از بین رفتن حق خرید یا فروش بدون استفاده از آن. این حالت زمانی رخ می‌دهد که قرارداد در زمان انقضا "در زیان" باشد یا خریدار آن را اعمال نکند. در این صورت، خریدار کل مبلغ پرداختی را از دست می‌دهد، اما فروشنده اختیار، بدون هیچ تعهدی، مبلغ دریافتی را نگه می‌دارد. آگاهی از این موضوع برای معامله‌گران بسیار حیاتی است تا ریسک زیان را مدیریت کنند و سرمایه‌گذاری هوشمندانه‌تری داشته باشند. در ادامه این مطلب از کارگزاری گنجینه به بررسی این مطلب می پردازیم.
قرارداد اختیار معامله چیست و چه کاربردهایی دارد؟
قرارداد اختیار معامله (Option Contract)، یکی از ابزارهای مالی پیشرفته در بازارهای سرمایه به شمار می‌رود که برای مدیریت ریسک و کسب سود در شرایط مختلف بازار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع قرارداد، خریدار اختیار با پرداخت مبلغی به فروشنده، حق (نه الزام) خرید یا فروش دارایی مشخصی را با قیمت معین در آینده به‌دست می‌آورد. در این مقاله به بررسی کامل انواع، اجزاء، مزایا و کاربردهای قرارداد اختیار معامله می‌پردازیم.
تعریف قرارداد اختیار معامله
اختیار معامله قراردادی است بین دو طرف: خریدار اختیار و فروشنده اختیار. خریدار با پرداخت مبلغی تحت عنوان قیمت اختیار معامله (Premium)، این حق را پیدا می‌کند که در آینده معین، دارایی مشخصی را با قیمت توافقی بخرد یا بفروشد. در مقابل، فروشنده اختیار تعهد می‌دهد که در صورت تمایل خریدار، دارایی را به قیمت از پیش تعیین‌شده معامله کند.
مثال ساده برای درک بهتر
فرض کنید شخصی قصد خرید خانه‌ای به قیمت ۴۰ میلیون تومان را دارد، اما هنوز تصمیم قطعی نگرفته است. او با پرداخت ۵۰۰ هزار تومان به فروشنده، حق خرید خانه با همان قیمت را تا یک ماه آینده برای خود حفظ می‌کند. اگر در این مدت تصمیم به خرید گرفت، فروشنده موظف است خانه را با همان قیمت ۴۰ میلیون تومان بفروشد. اما اگر منصرف شد، تنها مبلغ ۵۰۰ هزار تومان را از دست می‌دهد. این مبلغ همان حق امتیاز اختیار معامله است.
تاریخچه اختیار معامله
اختیار معامله سابقه‌ای طولانی دارد. ارسطو در کتاب "سیاست"، به داستانی از طالس، حکیم یونانی اشاره می‌کند که با پیش‌بینی وفور زیتون، حق اجاره دستگاه‌های روغن‌کشی را از قبل و با قیمت پایین خرید. همچنین، در قرن ۱۷ میلادی، بازار پیاز لاله در هلند از ابزار اختیار معامله برای معاملات بهره می‌برد. اما تحول اصلی در سال ۱۹۷۳ رخ داد؛ زمانی که بورس شیکاگو نخستین بازار سازمان‌یافته اختیار معامله را برای سهام ایجاد کرد.
اجزاء اصلی قرارداد اختیار معامله
برای درک بهتر ساختار این نوع قرارداد، باید با عناصر زیر آشنا شویم:
1. قیمت اختیار معامله (Option Price)
مبلغی است که خریدار برای به‌دست آوردن حق خرید یا فروش به فروشنده پرداخت می‌کند. این قیمت تحت‌تأثیر عواملی مانند زمان باقی‌مانده تا سررسید، نوسان قیمت دارایی پایه، نرخ بهره و سود تقسیمی قرار دارد.
2. قیمت توافقی (Exercise Price)
قیمتی که خریدار اختیار در آینده می‌تواند دارایی را با آن قیمت خریداری یا بفروشد.
3. تاریخ انقضا (Expiration Date)
تاریخی است که تا آن زمان می‌توان قرارداد را اجرا کرد. پس از آن، قرارداد فاقد اعتبار خواهد بود.
4. حجم قرارداد
مقدار دارایی‌ای است که قرارداد شامل آن می‌شود. این مقدار باید از ابتدا به‌طور دقیق مشخص باشد.
انواع قرارداد اختیار معامله
اختیار معامله انواع مختلفی دارد که براساس نوع حق، زمان اعمال، بازار معامله و نوع دارایی پایه دسته‌بندی می‌شود:
الف) براساس نوع حق معامله
اختیار خرید (Call Option): حق خرید دارایی در آینده
اختیار فروش (Put Option): حق فروش دارایی در آینده
ب) براساس زمان اعمال
اختیار معامله آمریکایی: در هر زمان تا تاریخ انقضا قابل اجراست.
اختیار معامله اروپایی: فقط در تاریخ سررسید قابل اجرا است.
ج) براساس محل معامله
بازار بورس: قراردادها استاندارد و تحت نظارت نهادهای مالی انجام می‌شوند.
بازار فرابورس (OTC): طرفین شرایط را به‌صورت توافقی تعیین می‌کنند.
د) براساس نوع دارایی پایه
اختیار معامله می‌تواند برای انواع دارایی‌ها تنظیم شود مانند:
-سهام
-شاخص‌های بازار
-ارز
-کالاهای اساسی (نفت، طلا، گندم، محصولات دامی و...)
مزایای قرارداد اختیار معامله
1. انعطاف‌پذیری بالا
برخلاف قراردادهای آتی، خریدار ملزم به انجام معامله نیست و تنها در صورت تمایل، می‌تواند از حق خود استفاده کند.
2. کاهش ریسک سرمایه‌گذاری
ابزاری مؤثر برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت در بازار است. به‌عنوان مثال، سرمایه‌گذاری که نگران کاهش قیمت یک سهم است، می‌تواند اختیار فروش آن را خریداری کند.
3. امکان آربیتراژ و افزایش کارایی بازار
با فراهم شدن فرصت آربیتراژ و کاهش تفاوت قیمت در بازارهای مختلف، بهره‌وری بازار افزایش می‌یابد.
4. نقدشوندگی بالا و هزینه‌های کمتر
در مقایسه با بازارهای نقدی، معاملات اختیار دارای هزینه پایین‌تر و نقدشوندگی بیشتر هستند.
5. برآورد قیمتی بهتر
معاملات اختیار، اطلاعات ارزشمندی درباره انتظارات بازار از قیمت آینده دارایی‌ها ارائه می‌دهند.
کاربردهای قرارداد اختیار معامله
این ابزار مالی علاوه بر پوشش ریسک، در راهبردهای سرمایه‌گذاری و کسب سود نیز کاربرد دارد. برخی از رایج‌ترین کاربردها عبارتند از:
-راهبردهای ترکیبی:
مانند اسپرد، استرادل و کاندور که با ترکیب اختیار خرید و فروش به صورت هم‌زمان، سودآوری بیشتری را ممکن می‌سازند.
-سرمایه‌گذاری با سرمایه کمتر:
از آنجا که قیمت قرارداد اختیار پایین‌تر از قیمت دارایی اصلی است، سرمایه‌گذار می‌تواند با سرمایه‌ای اندک، سود قابل‌توجهی کسب کند.
-تأمین مالی شرکت‌ها:
شرکت‌ها از ابزارهایی مانند وارانت، حق تقدم و اوراق قابل تبدیل برای جذب سرمایه استفاده می‌کنند که همگی ویژگی‌های مشابه اختیار معامله دارند.
در واقع قرارداد اختیار معامله، ابزاری قدرتمند در بازارهای مالی است که با هدف مدیریت ریسک و کسب سود به کار گرفته می‌شود. با شناخت دقیق از اجزاء، انواع و مزایای این قرارداد، می‌توان از آن به عنوان یک ابزار کاربردی در سبد سرمایه‌گذاری استفاده کرد. چه در بازار بورس و چه در معاملات کالایی، اختیار معامله راهی هوشمندانه برای کاهش ضررها و افزایش فرصت‌های سودآور به شمار می‌آید.
سوخت شدن اختیار معامله یعنی چه؟
سوخت شدن اختیار معامله به وضعیتی گفته می‌شود که اختیار خرید یا فروش تا پایان تاریخ انقضای خود استفاده نمی‌شود و در نتیجه، بدون ارزش و بی‌فایده می‌شود. به عبارت دیگر، خریدار اختیار معامله از حق خود استفاده نمی‌کند و پولی که بابت آن پرداخته، از بین می‌رود.
در این حالت، پول پرداخت‌شده بابت خرید اختیار (پرمیوم) به‌طور کامل از دست می‌رود و هیچ دارایی یا سودی به دست نمی‌آید؛ بنابراین اصطلاحاً می‌گویند اختیار معامله "سوخته" است.
چرا اختیار معامله ممکن است بسوزد؟
سوختن اختیار معامله دلایل مختلفی دارد که عمدتاً به شرایط بازار در زمان انقضای قرارداد بستگی دارد:
۱. اختیار خرید (Call Option)
اگر قیمت دارایی پایه (مثلاً سهام) در زمان سررسید کمتر از قیمت توافقی باشد، خریدار اختیار خرید منطقی برای استفاده از حق خرید ندارد. چون می‌تواند همان دارایی را در بازار با قیمت پایین‌تری بخرد.
مثال:
قیمت توافقی: ۱۰۰ هزار تومان
قیمت بازار در زمان انقضا: ۹۰ هزار تومان
در این حالت، استفاده از اختیار خرید به ضرر خریدار است. پس آن را اعمال نمی‌کند و اختیار معامله می‌سوزد.
۲. اختیار فروش (Put Option)
اگر قیمت بازار دارایی در زمان انقضا بیشتر از قیمت توافقی باشد، خریدار اختیار فروش تمایلی به فروش دارایی با قیمت پایین‌تر از بازار ندارد؛ در نتیجه اختیار معامله بی‌ارزش می‌شود.
مثال:
قیمت توافقی فروش: ۸۰ هزار تومان
قیمت بازار در زمان انقضا: ۹۵ هزار تومان
فروش با قیمت پایین‌تر به صرفه نیست، بنابراین قرارداد اعمال نمی‌شود و اختیار می‌سوزد.
نقش تاریخ انقضا در سوخت شدن
یکی از ویژگی‌های کلیدی قراردادهای اختیار معامله این است که تاریخ انقضای مشخصی دارند. اگر خریدار تا آن زمان اقدام به استفاده از اختیار خود نکند یا شرایط بازار به گونه‌ای نباشد که اختیار ارزش اعمال داشته باشد، قرارداد خود به خود باطل و بی‌ارزش می‌شود.
پس اگر خریدار در موعد مشخص، از حق خود استفاده نکند و قرارداد هم "در سود" نباشد، کل مبلغ پرداختی از بین می‌رود.
چه کسی از سوخت شدن اختیار سود می‌برد؟
در معاملات اختیار، فروشنده قرارداد اختیار (فروشنده Call یا Put)، در زمان عقد قرارداد، مبلغی را از خریدار به عنوان پرمیوم دریافت می‌کند. اگر اختیار معامله بسوزد و اعمال نشود، فروشنده هیچ دارایی‌ای تحویل نمی‌دهد یا دریافت نمی‌کند، اما مبلغ دریافتی را نگه می‌دارد. بنابراین در سوخت شدن قرارداد، فروشنده اختیار سود می‌برد.
چگونه از سوخت شدن جلوگیری کنیم؟
۱. تحلیل بازار:
خریدار باید با تحلیل تکنیکال یا بنیادی، احتمال سودده بودن اختیار را تخمین بزند.
۲. فروش قبل از انقضا:
اگر قرارداد اختیار در بازار ثانویه قابل معامله باشد، خریدار می‌تواند قبل از انقضا آن را بفروشد و بخشی از هزینه را بازیابی کند.
3. مدیریت زمان:
نزدیک شدن به تاریخ انقضا باعث کاهش ارزش زمانی اختیار می‌شود. به‌موقع تصمیم بگیرید.
4. استفاده از استراتژی‌های ترکیبی:
مثل پوشش ریسک با قراردادهای دیگر.
سخن پایانی
سوخت شدن اختیار معامله، بخشی طبیعی از سازوکار این ابزار مالی است که ریشه در ماهیت "حق‌محور" آن دارد، نه "تعهد‌محور". یعنی خریدار تنها یک امتیاز دریافت می‌کند، نه الزام. در صورتی که شرایط بازار به نفع خریدار پیش نرود یا وی از اعمال اختیار خود صرف‌نظر کند، مبلغ پرداخت‌شده به عنوان پرمیوم از بین می‌رود و قرارداد بی‌ارزش می‌شود. این ویژگی گرچه با ریسک همراه است، اما در عین حال ابزار مؤثری برای مدیریت ریسک در بازارهای پرنوسان به شمار می‌رود. آگاهی، تحلیل درست و استفاده از استراتژی‌های حرفه‌ای می‌تواند احتمال سوخت شدن اختیار را کاهش دهد و سودآوری سرمایه‌گذاری را افزایش دهد.
سوالات متداول
۱. آیا همه قراردادهای اختیار در نهایت سوخت می‌شوند؟
۲. آیا می‌توان قبل از سررسید از سوخت شدن قرارداد جلوگیری کرد؟
۳. آیا فروشنده اختیار در صورت سوخت شدن ضرر می‌کند؟
۴. چه عواملی بیشترین تأثیر را در احتمال سوخت شدن اختیار دارند؟
