تقسیم بندی اختیار بر اساس بازدهی
مقدماتی
تقسیم بندی اختیار بر اساس بازدهی
مقدمه
در ابتدا می توان گفت، قرارداد اختیار معامله (Option) یکی از ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه است که به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد تا بدون الزام به خرید یا فروش، از نوسانات قیمت دارایی‌ها سود ببرند. این قرارداد میان دو طرف، خریدار و فروشنده، منعقد می‌شود.
این ابزار، با وجود جذابیت‌های فراوان برای کسب سود، با ریسک‌هایی نیز همراه است. نوسانات زیاد قیمت دارایی پایه و وجود اهرم مالی باعث می‌شود که در صورت عدم مدیریت صحیح ریسک، سرمایه افراد در معرض زیان‌های سنگین قرار گیرد. بنابراین، ورود به بازار اختیار معامله نیازمند آموزش تخصصی و آشنایی با مفاهیم بنیادی و تکنیک‌های مدیریت ریسک است.در ادامه این مطلب از کارگزاری گنجینه به بررسی تقسیم بندی اختیار بر اساس بازدهی خواهیم پرداخت.
بررسی قرارداد اختیار معامله
قرارداد اختیار معامله، توافقی مالی بین دو طرف است که به خریدار این حق را می‌دهد (نه الزام) تا دارایی مشخصی را در تاریخی معین یا پیش از آن، با قیمتی مشخص بخرد یا بفروشد. در مقابل، فروشنده قرارداد موظف به انجام تعهد در صورت درخواست خریدار است. این قراردادها به دو نوع «اختیار خرید» (Call) و «اختیار فروش» (Put) تقسیم می‌شوند.
در اختیار خرید، خریدار می‌تواند دارایی را با قیمت توافقی بخرد و در اختیار فروش، حق فروش دارایی را دارد. خریدار برای این حق، مبلغی به‌عنوان «پرمیوم» به فروشنده پرداخت می‌کند. چهار مؤلفه مهم در این قرارداد عبارت‌اند از: نوع اختیار، تاریخ سررسید، قیمت اعمال، و پرمیوم. قرارداد اختیار معامله ابزار پرکاربردی برای پوشش ریسک و کسب سود از نوسانات بازار است، اما نیازمند دانش و مدیریت ریسک مناسب می‌باشد.
دسته‌بندی وضعیت بازدهی قراردادهای اختیار معامله
وضعیت بازدهی یک قرارداد اختیار معامله به موقعیت قیمتی دارایی پایه در مقایسه با قیمت اعمال بستگی دارد. بسته به این شرایط، قرارداد در یکی از سه وضعیت «در سود»، «بی‌تفاوت» یا «در زیان» قرار می‌گیرد. در ادامه این سه حالت را بررسی می‌کنیم:
۱. اختیار معامله در سود (In The Money - ITM)
زمانی می‌گوییم قرارداد اختیار معامله در سود است که اگر خریدار بخواهد آن را اعمال کند، به سود برسد.
برای مثال در اختیار خرید (Call Option)، اگر قیمت نقدی دارایی بیشتر از قیمت اعمال باشد، خریدار می‌تواند دارایی را با قیمتی پایین‌تر از بازار خریداری کند. در این حالت، اختلاف بین قیمت بازار و قیمت اعمال سود خالص خریدار است.
مثال:
فرض کنید اختیار خرید سهامی با قیمت اعمال 5000 تومان دارید، در حالی که قیمت روز بازار آن سهم 6000 تومان است. شما می‌توانید سهم را با قیمت 5000 تومان از فروشنده اختیار بخرید و آن را بلافاصله با قیمت بازار بفروشید و سود کنید. در نتیجه، قرارداد شما در سود قرار دارد.
برای اختیار فروش (Put Option)، برعکس است. اگر قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال باشد، خریدار با فروش دارایی به قیمت بالاتر از قیمت بازار، سود می‌برد. بنابراین در این حالت نیز اختیار معامله در سود است.
۲. اختیار معامله بی‌تفاوت (At The Money - ATM)
در این حالت، قیمت نقدی دارایی پایه دقیقاً برابر با قیمت اعمال است. در نتیجه، برای خریدار فرقی ندارد که از اختیار استفاده کند یا در بازار نقدی معامله را انجام دهد، چرا که هیچ سود یا زیانی در پی نخواهد داشت.
مثال:
اگر اختیار خرید با قیمت اعمال 7000 تومان در دست دارید و قیمت روز بازار هم 7000 تومان است، اعمال این قرارداد سودی برای شما ندارد. در این صورت، اختیار معامله "بی‌تفاوت" نسبت به سود یا زیان خواهد بود. همین وضعیت برای اختیار فروش نیز صدق می‌کند.
۳. اختیار معامله در زیان (Out of The Money - OTM)
زمانی که اعمال قرارداد منجر به زیان خریدار شود، قرارداد در وضعیت "در زیان" قرار دارد و معمولاً توسط دارنده آن اعمال نمی‌شود.
برای اختیار خرید، اگر قیمت نقدی دارایی کمتر از قیمت اعمال باشد، خریدار اختیار خرید نمی‌تواند از قرارداد سودی ببرد. چرا که در بازار می‌توان دارایی را با قیمتی کمتر از قیمت تعیین‌شده در قرارداد تهیه کرد. اعمال این قرارداد باعث زیان خواهد شد.
برای اختیار فروش، عکس این ماجرا صادق است. اگر قیمت نقدی دارایی بیشتر از قیمت اعمال باشد، دارنده قرارداد نمی‌تواند دارایی را با قیمتی بالاتر از بازار بفروشد. بنابراین، اعمال این قرارداد به زیان او منجر خواهد شد.
جدول وضعیت بازدهی اختیار خرید و فروش
| وضعیت قیمت‌ها | اختیار خرید (Call) | اختیار فروش (Put) |
|---|---|---|
| قیمت نقدی > قیمت اعمال | در سود (ITM) | در زیان (OTM) |
| قیمت نقدی = قیمت اعمال | بی‌تفاوت (ATM) | بی‌تفاوت (ATM) |
| قیمت نقدی < قیمت اعمال | در زیان (OTM) | در سود (ITM) |
نوع قراردادها: اروپایی و آمریکایی
قراردادهای
ممکن است از نوع اروپایی یا آمریکایی باشند:
-در قراردادهای اروپایی، اعمال قرارداد تنها در تاریخ سررسید امکان‌پذیر است.
-در قراردادهای آمریکایی، خریدار می‌تواند در هر زمان تا پیش از سررسید، قرارداد را اعمال کند.
با وجود اینکه قراردادهای اروپایی فقط در تاریخ سررسید قابلیت اجرا دارند، اما تحلیل وضعیت بازدهی آن‌ها در هر زمانی قبل از سررسید (با فرض اعمال) امکان‌پذیر است.
جمع‌بندی تقسیم‌بندی اختیار معامله بر اساس بازدهی:
قراردادهای اختیار معامله از نظر بازدهی به سه دسته تقسیم می‌شوند: در سود (In The Money)، بی‌تفاوت (At The Money) و در زیان (Out of The Money). این تقسیم‌بندی با مقایسه قیمت اعمال با قیمت نقدی دارایی پایه مشخص می‌شود. اگر اعمال قرارداد موجب سود شود، اختیار در سود است. در حالتی که اعمال قرارداد نه سود و نه زیان داشته باشد، اختیار بی‌تفاوت تلقی می‌شود. اما اگر اعمال آن منجر به زیان شود، قرارداد در زیان خواهد بود. این دسته‌بندی برای هر دو نوع اختیار خرید و فروش کاربرد دارد و به معامله‌گران کمک می‌کند تا پیش از سررسید تصمیمات بهتری برای اعمال یا عدم اعمال قرارداد بگیرند.
سوالات متداول
۱. چگونه می‌توان تشخیص داد که یک قرارداد اختیار در سود است؟
اگر در اختیار خرید، قیمت نقدی دارایی از قیمت اعمال بیشتر باشد یا در اختیار فروش، قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال باشد، قرارداد در سود است.
۲. آیا قراردادهای اختیار در زیان هم قابل اعمال هستند؟
خیر، معمولاً قراردادهای در زیان اعمال نمی‌شوند چون منجر به زیان مالی برای خریدار می‌شوند. خریدار ترجیح می‌دهد از اختیار خود صرف‌نظر کند.
۳. منظور از اختیار معامله بی‌تفاوت چیست؟
وقتی قیمت نقدی دارایی با قیمت اعمال برابر است، اعمال یا عدم اعمال قرارداد تفاوتی در سود یا زیان خریدار ایجاد نمی‌کند و به آن «بی‌تفاوت» گفته می‌شود.
