ارزشگذاری قرارداد اختیار معامله

ارزشگذاری قرارداد اختیار معامله

مقدمه

قراردادهای اختیار معامله یا آپشن، یکی از ابزارهای نوین و پرکاربرد بازارهای مالی محسوب می‌شوند که به سرمایه‌گذاران امکان مدیریت ریسک، کسب سود از نوسانات قیمت و طراحی استراتژی‌های متنوع معاملاتی را می‌دهند. برای آن‌که معامله‌گران بتوانند تصمیم‌های هوشمندانه بگیرند، آشنایی با روش ارزش‌گذاری قرارداد اختیار معامله ضروری است. ارزش یک قرارداد آپشن صرفاً به قیمت فعلی آن در بازار محدود نمی‌شود، بلکه از دو جزء اصلی تشکیل شده است: ارزش ذاتی (Intrinsic Value) و ارزش زمانی (Time Value). شناخت دقیق این دو مؤلفه و نحوه محاسبه آن‌ها به معامله‌گر کمک می‌کند تا درک صحیحی از منصفانه بودن قیمت آپشن‌ها داشته باشد و استراتژی‌های مطمئن‌تری برای خرید یا فروش این ابزار طراحی کند.

 

اجزای اصلی ارزش‌گذاری قرارداد اختیار معامله

ارزش نهایی یک قرارداد آپشن یا همان پریمیوم (Premium) از ترکیب دو بخش مهم به دست می‌آید:
-ارزش ذاتی (Intrinsic Value)
-ارزش زمانی (Time Value)

رابطه کلی میان این اجزا به شکل زیر بیان می‌شود:
قیمت اختیار معامله (Premium) = ارزش ذاتی + ارزش زمانی
برای درک بهتر، هر یک از این اجزا را به تفصیل بررسی می‌کنیم.

 

• ارزش ذاتی (Intrinsic Value)

ارزش ذاتی به زبان ساده نشان‌دهنده‌ی سود آنی و واقعی قرارداد اختیار معامله در صورت اعمال فوری است. این بخش از ارزش قرارداد تنها به تفاوت قیمت دارایی پایه و قیمت اعمال (Strike Price) بستگی دارد و هیچ ارتباطی به زمان باقی‌مانده یا شرایط بازار ندارد.

 

-شرایط وجود ارزش ذاتی

در اختیار خرید (Call Option): زمانی ارزش ذاتی مثبت است که قیمت دارایی پایه بالاتر از قیمت اعمال باشد.
در اختیار فروش (Put Option): زمانی ارزش ذاتی مثبت خواهد بود که قیمت دارایی پایه پایین‌تر از قیمت اعمال قرار گیرد.
به بیان دیگر، ارزش ذاتی فقط زمانی معنا دارد که قرارداد در سود (In the Money) باشد. در قراردادهای خارج از سود (Out of the Money)، ارزش ذاتی صفر است.

 

-مثال برای اختیار خرید

فرض کنید قیمت سهم بانک ملت (وبملت) در بازار نقدی ۲۰۰ تومان باشد. یک قرارداد اختیار خرید با قیمت اعمال ۵۰ تومان وجود دارد.
فرمول محاسبه:
ارزش ذاتی = قیمت دارایی پایه – قیمت اعمال
ارزش ذاتی = ۲۰۰ – ۵۰ = ۱۵۰ تومان
از آن‌جا که هر قرارداد آپشن شامل ۱۰۰۰ سهم است، ارزش ذاتی کل قرارداد برابر با ۱۵۰,۰۰۰ تومان خواهد بود.

 

-مثال برای اختیار فروش

اگر قیمت اعمال قراردادی ۳۰۰ تومان باشد و قیمت فعلی سهم ۲۵۰ تومان، ارزش ذاتی هر سهم قرارداد برابر است با:
۳۰۰ – ۲۵۰ = ۵۰ تومان
اما اگر قیمت سهم ۳۵۰ تومان باشد، در این حالت قرارداد هیچ ارزش ذاتی ندارد و ارزش ذاتی آن برابر صفر است.

 

• ارزش زمانی (Time Value)

بخش دوم ارزش آپشن، ارزش زمانی است. این ارزش نشان‌دهنده‌ی پتانسیل سودآوری قرارداد تا تاریخ سررسید است و بیان می‌کند که سرمایه‌گذاران حاضرند بیش از ارزش ذاتی، مبلغی اضافه برای خرید آپشن بپردازند، زیرا احتمال می‌دهند قیمت دارایی پایه در آینده تغییرات مطلوبی داشته باشد.
ارزش زمانی از تفاضل قیمت بازار قرارداد (پریمیوم) و ارزش ذاتی به دست می‌آید:
ارزش زمانی = پریمیوم – ارزش ذاتی

هرچه زمان بیشتری تا سررسید باقی‌مانده باشد، ارزش زمانی بیشتر است.
با نزدیک شدن به تاریخ سررسید، ارزش زمانی به تدریج کاهش یافته و در نهایت به صفر می‌رسد. این کاهش را زوال زمانی (Time Decay) می‌نامند.
علاوه بر زمان، عواملی مانند نوسانات ضمنی (Implied Volatility) و نرخ بهره نیز بر ارزش زمانی تأثیرگذارند.

فرض کنید قرارداد اختیار خرید وبصادر با قیمت بازار ۱۶۰ تومان معامله می‌شود. ارزش ذاتی آن بر اساس محاسبه قبلی ۱۵۰ تومان است.
تفاوت این دو برابر با ۱۰ تومان بوده که همان ارزش زمانی قرارداد است.
این ۱۰ تومان در واقع بهای ریسکی است که فروشنده قرارداد متحمل می‌شود، زیرا ممکن است تا تاریخ سررسید قیمت سهم تغییر کرده و برای خریدار سودآوری بیشتری ایجاد شود.

 

رفتار ارزش ذاتی و زمانی در سررسید

در روز سررسید، ارزش زمانی تقریباً صفر می‌شود و تنها ارزش ذاتی باقی می‌ماند. بنابراین قراردادها در سررسید به دو حالت تقسیم می‌شوند:

 

-قراردادهای در سود (In the Money):

دارای ارزش ذاتی مثبت هستند و قیمت آن‌ها تقریباً برابر با همین ارزش خواهد بود.

 

-قراردادهای خارج از سود (Out of the Money):

هیچ ارزش ذاتی ندارند و بنابراین قیمت آن‌ها در سررسید صفر خواهد شد.

 

گاهی در شرایط خاص بازار، مثل زمانی که سهم پایه در صف خرید باشد، عرضه‌کنندگان قرارداد حتی در روز سررسید مبلغی بالاتر از ارزش ذاتی درخواست می‌کنند.

 

اهمیت شناخت ارزش ذاتی و زمانی

-معامله‌گران حرفه‌ای آپشن برای تصمیم‌گیری صحیح باید بتوانند میان قیمت منصفانه و قیمت معامله‌شده در بازار تفاوت قائل شوند.
-اگر پریمیوم قرارداد بسیار بالاتر از مجموع ارزش ذاتی و ارزش زمانی منطقی باشد، خرید آن ریسک زیادی دارد.
-اگر قیمت بازار کمتر از ارزش ذاتی باشد، فرصت آربیتراژ به وجود می‌آید.
-قراردادهای با ارزش زمانی بالا، مناسب معامله‌گرانی هستند که انتظار نوسانات شدید در آینده دارند.
درک این مفاهیم به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا با انتخاب استراتژی‌های درست، از ریسک زیان جلوگیری کنند و بازدهی معاملات خود را افزایش دهند.

 

عوامل مؤثر بر ارزش‌گذاری قرارداد اختیار معامله

علاوه بر ارزش ذاتی و زمانی، عوامل متعددی در تعیین قیمت آپشن‌ها مؤثرند:

 

-زمان باقی‌مانده تا سررسید:

هرچه زمان بیشتر باشد، ارزش زمانی بالاتر است.

 

-نوسانات ضمنی بازار:

هر چه سهم پایه پرنوسان‌تر باشد، ارزش زمانی قرارداد بیشتر است.

 

-نرخ بهره و سود نقدی دارایی پایه:

تغییرات نرخ بهره و پرداخت سود نقدی می‌تواند بر قیمت‌گذاری اثر بگذارد.

 

-عرضه و تقاضا در بازار:

شرایط بازار و تمایل خریداران و فروشندگان نیز بر پریمیوم نهایی مؤثر است.

 

مدل‌های ارزش‌گذاری آپشن

برای محاسبه دقیق‌تر ارزش قراردادهای اختیار معامله، مدل‌های ریاضی مختلفی توسعه یافته‌اند. دو مدل مهم عبارتند از:

 

-مدل بلک–شولز (Black–Scholes):

یکی از پرکاربردترین مدل‌ها برای ارزش‌گذاری آپشن‌های اروپایی.

 

-مدل درخت دوجمله‌ای (Binomial Model):

مدلی انعطاف‌پذیرتر که امکان در نظر گرفتن چندین سناریوی قیمتی را فراهم می‌کند.

 

هرچند معامله‌گران حرفه‌ای از این مدل‌ها استفاده می‌کنند، اما در سطح کاربردی، بسیاری از فعالان بازار همچنان بر مبنای ارزش ذاتی + ارزش زمانی تصمیم‌گیری می‌کنند.

 

سخن آخر

ارزش‌گذاری قرارداد اختیار معامله فرآیندی استراتژیک است که به معامله‌گران کمک می‌کند تا میان ارزش ذاتی و ارزش زمانی تمایز قائل شوند و بر اساس آن تصمیم‌های هوشمندانه‌تری بگیرند. درک درست این مفاهیم موجب می‌شود سرمایه‌گذاران بدانند چه زمانی ورود یا خروج از یک قرارداد سودمند است و چگونه ریسک خود را مدیریت کنند. برای انجام معاملات حرفه‌ای و بهره‌مندی از ابزارهای تحلیلی دقیق در این زمینه، همکاری با یک کارگزاری معتبر اهمیت ویژه‌ای دارد. کارگزاری گنجینه با ارائه خدمات تخصصی و دسترسی به داده‌های لحظه‌ای، یکی از گزینه‌های قابل اعتماد برای معامله‌گران بازار مشتقه و اختیار معامله به شمار می‌رود.

 

پرسش‌های متداول