اختیارهای معامله در بازارهای جهانی

اختیارهای معامله در بازارهای جهانی

مقدمه

قراردادهای اختیار معامله یا معاملات آپشن (Options) یکی از ابزارهای مالی پرکاربرد در بازارهای سرمایه هستند که امکان مدیریت ریسک، سفته‌بازی و کسب سود در شرایط مختلف بازار را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند. این قراردادها به خریدار این حق (و نه الزام) را می‌دهند که مقدار مشخصی از یک دارایی معین را در آینده و با قیمتی از پیش‌تعیین‌شده خریداری یا به فروش برساند. در ادامه این مقاله از سایت کارگزاری گنجینه، به صورت مفصل با مفهوم، انواع و ویژگی‌های این معاملات آشنا می‌شویم.

مفهوم قرارداد اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله، نوعی ابزار مشتقه است که ارزش آن به یک دارایی پایه مانند سهام، اوراق قرضه، کالا یا شاخص وابسته است. در این قرارداد، دو طرف وجود دارند:
خریدار اختیار معامله: کسی است که با پرداخت مبلغی (حق بیمه یا پرمیوم) این حق را به‌دست می‌آورد که در زمان معینی در آینده، دارایی پایه را خریداری کند یا بفروشد.
فروشنده اختیار معامله: در قبال دریافت پرمیوم، متعهد می‌شود که در صورت اعمال اختیار از سوی خریدار، تعهد خود را انجام دهد؛ یعنی دارایی را بفروشد یا بخرد.

خریدار برخلاف فروشنده، هیچ تعهدی برای اجرای قرارداد ندارد و می‌تواند از این حق صرف‌نظر کند.

تاریخچه معاملات آپشن

مفهوم قراردادهای آپشن پیشینه‌ای تاریخی دارد که به یونان باستان بازمی‌گردد. نخستین کاربرد ثبت‌شده از این نوع قراردادها به فیلسوف یونانی «تالس» نسبت داده می‌شود که از اختیار معامله برای رزرو پیش‌فروش دستگاه‌های پرس زیتون در زمان برداشت محصول استفاده کرد و از افزایش تقاضا سود برد.

در دوران مدرن، بورس اختیار معامله شیکاگو (Chicago Board Options Exchange – CBOE) در سال ۱۹۷۳ میلادی تأسیس شد و به عنوان نخستین بازار رسمی اختیار معامله آغاز به کار کرد. این بازار، نقطه عطفی در توسعه ساختاری و شفاف‌سازی معاملات آپشن بود.

انواع قرارداد اختیار معامله

اختیار معامله‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. اختیار خرید (Call Option)

در این نوع قرارداد، خریدار این حق را دارد که مقدار مشخصی از یک دارایی را با قیمت تعیین‌شده (قیمت اعمال یا Strike Price) در تاریخ مشخصی در آینده از فروشنده خریداری کند. این نوع اختیار زمانی سودآور است که قیمت دارایی پایه در بازار از قیمت اعمال بالاتر رود.

۲. اختیار فروش (Put Option)

در این نوع قرارداد، خریدار این حق را دارد که دارایی پایه را در زمان تعیین‌شده و با قیمت توافق‌شده به فروشنده بفروشد. این نوع اختیار زمانی سودده خواهد بود که قیمت بازار دارایی پایه پایین‌تر از قیمت اعمال باشد.

انواع اختیار معامله از نظر شیوه اعمال

اختیارهای معامله از نظر زمان و شرایط اعمال، به دو نوع تقسیم می‌شوند:

۱. اختیار معامله آمریکایی

در این نوع، خریدار می‌تواند در هر زمانی از تاریخ انعقاد تا تاریخ سررسید، از حق خود استفاده کرده و قرارداد را اعمال کند. این نوع اختیار، انعطاف‌پذیری بیشتری دارد.

۲. اختیار معامله اروپایی

در این مدل، خریدار تنها در تاریخ سررسید می‌تواند از حق خود استفاده کند. با وجود محدودیت زمانی، این نوع اختیار در مقایسه با مدل آمریکایی اغلب هزینه کمتری دارد.

موقعیت‌های معاملاتی در اختیار معامله

سرمایه‌گذاران می‌توانند بر اساس استراتژی و تحلیل بازار، یکی از موقعیت‌های چهارگانه زیر را اتخاذ کنند:

-موقعیت خرید اختیار خرید (Long Call):

خریدار انتظار دارد قیمت دارایی افزایش یابد.

-موقعیت خرید اختیار فروش (Long Put):

خریدار انتظار دارد قیمت دارایی کاهش یابد.

-موقعیت فروش اختیار خرید (Short Call):

فروشنده در ازای دریافت پرمیوم متعهد می‌شود دارایی را به قیمت مشخص بفروشد.

-موقعیت فروش اختیار فروش (Short Put):

فروشنده متعهد می‌شود در صورت اعمال اختیار، دارایی را به قیمت توافقی خریداری کند.

ویژگی‌های مالی و ریسک معاملات آپشن

-برای خریدار:

سود بالقوه نامحدود (در موقعیت Long Call) یا بالا (در Long Put) است اما زیان خریدار محدود به همان مبلغ پرمیوم پرداختی خواهد بود.

-برای فروشنده:

سود او همان مبلغ دریافتی پرمیوم است اما ریسک زیان او می‌تواند بسیار بالا و در برخی موارد نامحدود باشد.

به همین دلیل، فروشندگان اختیار معامله ملزم هستند مبلغی به‌عنوان وجه تضمین (Margin) نزد کارگزار یا اتاق پایاپای قرار دهند تا در صورت نیاز، از زیان‌های بالقوه جلوگیری شود. این وجه تضمین متناسب با نوسانات قیمت اوراق، تعدیل می‌شود.

قابلیت انتقال اختیار معامله

یکی از ویژگی‌های مهم قراردادهای آپشن این است که قابلیت واگذاری به شخص ثالث دارند. خریدار یا فروشنده می‌توانند با پرداخت یا دریافت مبلغی مشخص، موقعیت اختیار خود را به سرمایه‌گذار دیگری منتقل کنند. این امر موجب پویایی و نقدشوندگی بیشتر بازار آپشن می‌شود.

معاملات آپشن یا قراردادهای اختیار معامله، ابزاری پیشرفته برای مدیریت ریسک، پوشش نوسانات قیمت و حتی سودآوری در بازارهای نزولی هستند. این معاملات به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که با پرداخت مبلغی مشخص، حق خرید یا فروش یک دارایی را داشته باشند بدون آنکه ملزم به انجام آن باشند. شناخت دقیق مفاهیم اختیار خرید، اختیار فروش، انواع آمریکایی و اروپایی، موقعیت‌های معاملاتی و میزان ریسک و بازده، برای هر سرمایه‌گذار فعال در بازارهای مالی ضروری است. بهره‌گیری هوشمندانه از این ابزار می‌تواند سود بالقوه بالایی را به همراه داشته باشد، هرچند نیاز به آگاهی، تحلیل و مدیریت دقیق دارد.

سازوکار معاملات آپشن چگونه است؟

اختیار معامله قراردادی است که طی آن، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده، معامله‌ای روی یک دارایی خاص انجام دهند. در این قرارداد، خریدار در ازای پرداخت مبلغی مشخص (حق بیمه یا پرمیوم)، اختیار خرید یا فروش یک دارایی را در تاریخ معین و با قیمتی از پیش‌تعیین‌شده به دست می‌آورد. نکته کلیدی در اینجا آن است که خریدار اختیار، «متعهد» به اجرای قرارداد نیست؛ بلکه «محق» به اجرای آن است. در مقابل، فروشنده قرارداد موظف است در صورت اعمال اختیار توسط خریدار، به تعهد خود عمل کند.

این ساختار باعث می‌شود که خریدار در صورت عدم تمایل یا زیان‌آور بودن اعمال قرارداد، بتواند از اجرای آن صرف‌نظر کند. در این صورت تنها مبلغی که پرداخت کرده است از دست می‌رود. اما فروشنده، در هر صورت باید در صورت اعمال، دارایی را بفروشد یا بخرد، بنابراین باید وجه تضمینی را نزد کارگزاری یا اتاق پایاپای قرار دهد.

چرا اختیار معامله، اوراق مشتقه نامیده می‌شود؟

اختیار معامله در دسته‌بندی ابزارهای مشتقه قرار دارد. ابزارهای مشتقه به ابزارهایی گفته می‌شود که ارزش آن‌ها به یک دارایی پایه وابسته است. این دارایی پایه می‌تواند سهام، کالا، شاخص، نرخ بهره یا ارز باشد. در واقع، قیمت قرارداد اختیار معامله از قیمت دارایی پایه «مشتق» شده است.

از دیگر ابزارهای مشتقه می‌توان به قراردادهای آتی، سلف و معاوضه (Swap) اشاره کرد. هدف اصلی از به‌کارگیری این ابزارها، پوشش ریسک نوسانات قیمت، کاهش هزینه‌ها، یا کسب سود در شرایط خاص بازار است.

فرآیند انجام معاملات آپشن در ایران

برای شروع فعالیت در بازار آپشن ایران، لازم است مراحل زیر طی شود:

-ثبت‌نام در سامانه سجام و احراز هویت
-افتتاح حساب در یکی از کارگزاری‌های رسمی بورس
-دریافت کد بورسی و فعال‌سازی دسترسی به معاملات مشتقه
-انجام معاملات اختیار معامله از طریق سامانه معاملات برخط یا مراجعه حضوری به کارگزاری

معاملات اختیار خرید در بازار ایران برخلاف معاملات عادی سهام، دامنه نوسان ندارند و هر قرارداد اختیار خرید، نماینده ۱۰ هزار سهم از شرکت موردنظر است.

نماد اختیار معامله در بورس ایران

نمادهای اختیار معامله در بورس ایران ساختار خاصی دارند. برای مثال:
-نماد اختیار خرید: با حرف «ض» شروع می‌شود
-نماد اختیار فروش: با حرف «ط» آغاز می‌شود

برای مشاهده این نمادها، می‌توان به سایت‌هایی مانند ره‌آورد ۳۶۵ مراجعه و از بخش «بازارها» گزینه «اختیار معامله» را انتخاب کرد.

مزایای استفاده از اختیارهای معامله

اختیارهای معامله مزایای بسیاری دارند که باعث شده‌اند به ابزاری محبوب برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای تبدیل شوند. از جمله:

-کاهش ریسک سرمایه‌گذاری:

• امکان مدیریت ریسک کاهش یا افزایش ناگهانی قیمت دارایی‌ها

-انعطاف در طراحی استراتژی‌های معاملاتی:

• قابلیت ترکیب انواع موقعیت‌ها برای ساخت سناریوهای سود و زیان مختلف

-کاهش هزینه ورود به معاملات:

• با پرداخت پرمیوم می‌توان بدون خرید دارایی پایه، از نوسانات آن بهره‌مند شد

-امکان انجام معاملات هم‌زمان روی چند دارایی:

• بدون نیاز به سرمایه زیاد
• مناسب برای معامله‌گران حرفه‌ای با استراتژی‌های پیشرفته R/R

معایب و محدودیت‌های معاملات آپشن

با وجود مزایا، معاملات آپشن محدودیت‌ها و ریسک‌هایی نیز دارند:

-محاسبه پیچیده پاداش قراردادها:

محاسبه سود و زیان در سناریوهای مختلف نیازمند تحلیل دقیق است

-ریسک بالا برای فروشنده:

به‌خصوص زمانی که بازار برخلاف انتظار حرکت کند

-استراتژی‌های پیچیده‌تر نسبت به معاملات نقدی:

نیازمند دانش تخصصی و تجربه معاملاتی

-نقدشوندگی پایین‌تر:

به‌ویژه در بازارهای نوپا که عمق کافی ندارند

-وابستگی نرخ پاداش به قیمت دارایی و زمان سررسید:

که باعث نوسانات ارزش قرارداد می‌شود

چگونه از قرارداد اختیار معامله خارج شویم؟

دارنده اختیار معامله، بسته به شرایط بازار و استراتژی خود، می‌تواند به یکی از روش‌های زیر از قرارداد خارج شود:

-بستن موقعیت (Closing Position):

فروشنده می‌تواند قرارداد را در بازار ثانویه بفروشد تا موقعیتش بسته شود.

-اعمال اختیار (Exercise):

در صورت سودده بودن، خریدار می‌تواند در تاریخ مشخص، از حق خود استفاده کند.

-عدم اعمال اختیار (Let it Expire):

اگر اعمال قرارداد سودی نداشته باشد، خریدار می‌تواند از حق خود استفاده نکند و تنها پرمیوم پرداختی را از دست می‌دهد.

جمع‌بندی

اختیارهای معامله یا آپشن، ابزارهایی انعطاف‌پذیر و پیشرفته برای سرمایه‌گذاران با دانش تحلیل بالا هستند. این ابزار به خریداران امکان می‌دهد تا بدون تعهد قطعی، از نوسانات قیمت سود ببرند یا سرمایه خود را در برابر ریسک‌ها محافظت کنند. از طرفی فروشندگان با دریافت پرمیوم در معرض ریسک بیشتری قرار می‌گیرند، اما می‌توانند از نوسانات بازار نیز بهره ببرند.
در نهایت، استفاده هوشمندانه از معاملات آپشن، مستلزم شناخت دقیق سازوکار، تفاوت‌ها، مزایا و معایب آن است؛ زیرا این ابزار همان‌قدر که می‌تواند سودآور باشد، در صورت ناآگاهی و تحلیل نادرست، زیان‌های بزرگی را نیز به همراه خواهد داشت.

سوالات متداول